عرفه، روز دعا و نيايش

عبادات و دعا رشته اتصال انسان با مبدأ هستي و قدرت لايزال الهي هستند؛ از اين رو لذا نمي توان گفت كه دعا و عبادات، مخصوص ايّام خاص مي باشند؛ اما زمانهايي وجود دارد كه فرصت ويژه اي براي ارتباط با خداوند از طريق دعا و راز و نياز است؛ چرا كه رحمت خاص خداوند در آنها از مبدأ اعلي به سوي بندگان سرازير مي گردد و بنده بايد تلاش كند خود را در معرض دريافت آن عنايات و رحمتهاي ويژه الهي قرار دهد؛ چنانكه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمودند: «اِنَّ لِرَبِّكُمْ فِي اَيّامِ دَهْرِكُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها؛ به راستي براي پروردگار شما در روزهاي روزگارتان عطايا و بخششهايي است، هوشيار باشيد و خود را در معرض آنها قرار دهيد.» و قرآن كريم نيز مي فرمايد: «وَذَكِّرْهُمْ بِاَيّامِ اللّهِ»؛ و روزهاي خدا را به آنان ياد آوري كن.»

يكي از اين روزها، نهم ذيحجّه يعني روز عرفه است كه مي توان آن را روز دعا و نيايش نام نهاد. مخصوصا براي كساني كه توفيق تشرّف به حج و حضور در صحراي عرفات را پيدا كرده اند.

جايگاه روز عرفه

عبادات و دعا رشته اتصال انسان با مبدأ هستي و قدرت لايزال الهي هستند؛ از اين رو لذا نمي توان گفت كه دعا و عبادات، مخصوص ايّام خاص مي باشند؛ اما زمانهايي وجود دارد كه فرصت ويژه اي براي ارتباط با خداوند از طريق دعا و راز و نياز است؛ چرا كه رحمت خاص خداوند در آنها از مبدأ اعلي به سوي بندگان سرازير مي گردد و بنده بايد تلاش كند خود را در معرض دريافت آن عنايات و رحمتهاي ويژه الهي قرار دهد؛ چنانكه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمودند: «اِنَّ لِرَبِّكُمْ فِي اَيّامِ دَهْرِكُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها؛ به راستي براي پروردگار شما در روزهاي روزگارتان عطايا و بخششهايي است، هوشيار باشيد و خود را در معرض آنها قرار دهيد.» و قرآن كريم نيز مي فرمايد: «وَذَكِّرْهُمْ بِاَيّامِ اللّهِ»؛ و روزهاي خدا را به آنان ياد آوري كن.»

يكي از اين روزها، نهم ذيحجّه يعني روز عرفه است كه مي توان آن را روز دعا و نيايش نام نهاد. مخصوصا براي كساني كه توفيق تشرّف به حج و حضور در صحراي عرفات را پيدا كرده اند.

جايگاه روز عرفه

مرحوم شيخ عباس قمي درباره شب عرفه مي گويد: «از ليالي متبرّكه و شب مناجات با قاضي الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و كسي كه آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.»

وي در رابطه با روز عرفه نيز مي گويد: «روز عرفه از اعياد عظيمه [و بزرگ] است، هر چند به اسم عيد ناميده نشده و روزي است كه حق تعالي بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره هاي جود و احسان خود را براي آنها گسترده و شيطان در اين روز تحقير و رانده شده و خشمناك است.»

امّا جايگاه والاي روز عرفه، در روايات معصومين عليهم السلام بيشتر نمود پيدا مي كند كه در زير به نمونه هايي اشاره مي شود.

1. برابري با ماه رمضان

ماه مبارك رمضان، ماه رحمت و مغفرت الهي است؛ چنان كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايند: «... قَدْ اَقْبَلَ اِلَيْكُمْ شَهْرُ اللّهِ بِالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ؛ ماه خدا با بركت و رحمت و بخشش به سوي شما روي آورده است.» اگر كسي در ماه رمضان بخشيده نشد و يا اين توفيق را پيدا نكرد كه خود را در معرض مغفرت الهي قرار دهد، روز عرفه آن قدر عظمت دارد كه بتواند جبران ماه رمضان بنمايد. در آن روز اگر كسي به درگاه الهي روي آورد، مورد مغفرت خداوند قرار مي گيرد.

امام صادق عليه السلام فرمودند: «مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ اِلي قابِلٍ اِلاَّ اَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ؛ كسي كه در ماه رمضان بخشيده نشود، تا سال آينده بخشيده نمي شود، مگر اينكه [روز] عرفه را درك كند.»

2. دعا و برآورده شدن حاجت

امام صادق عليه السلام در جاي ديگري مي فرمايند: «تَخَيَّرْ لِنَفْسِكَ مِنَ الدُّعاءِ ما اَحْبَبْتَ وَاجْتَهِدْ فَاِنَّهُ (يَوْمَ عَرَفَةَ) يَوْمُ دُعاءٍ وَمَسْأَلَةٍ؛ هر دعايي كه دوست داري براي خود بخوان و [در دعا كردن[ بكوش كه آن روز (روز عرفه) روز دعا و درخواست است.» و يقينا درخواستها استجابت را در پي دارد.

3. روز بخشش

ابن فهد حلّي در عدّة الداعي روايتي به اين شرح براي روز عرفه نقل نموده است:

«وَفِي الْخَبَرِ اَنَّ اللّهَ سُبْحانَهُ وَتَعالي يَقُولُ لِلْمَلائِكَةِ فِي ذلِكَ الْيَوْمِ يا مَلائِكَتِي اَلا تَرَوْنَ اِلي عِبادِي وَاِمائِي جاؤُا مِنْ اَطْرافِ الْبِلادِ شُعْثاءً غَبْراءً اَتَدْرُونَ ما يَسْئَلُونَ فَيَقُولُونَ رَبَّنا اِنَّهُمْ يَسْئَلُونَكَ الْمَغْفِرَةَ فَيَقُولُ اشْهَدُوا اِنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ؛ در روايت آمده كه خداي سبحان به ملائكه در اين روز مي فرمايد: اي فرشتگان من! آيا نمي بينيد بندگان و كنيزان مرا كه ژوليده و غبارآلود از اطراف شهرها آمده اند؟ و آيا مي دانيد آنها چه درخواستي دارند؟ ملائكه مي گويند: پروردگار ما! آنها مغفرت مي خواهند. پس خداوند مي فرمايد: شاهد باشيد كه من آنها را بخشيدم!»

4. تغيير شقاوت به سعادت

شيخ عباس قمي نقل نموده كه امام زين العابدين عليه السلام در روز عرفه صداي سائلي را شنيد كه از مردم درخواست كمك مي كرد. حضرت خطاب به او فرمودند: «واي بر تو! در اين روز از غير خدا سؤال و طلب كمك مي كني، حال آنكه در اين روز براي بچّه هايي كه در شكم مادر هستند نيز اميد فضل خدا مي رود كه آنها سعيد گردند!»

از روايات فوق، به خوبي اهميت و جايگاه روز عرفه روشن مي شود و اين نكته استنباط مي گردد كه اين روز، روز دعا و نيايش است. ما هم به اختصار در باره دعا، دعاهاي روز عرفه و دعا در عرفات، مطالبي بيان مي داريم.

جايگاه دعا در قرآن

در قرآن كريم آيات متعددي در رابطه با دعا و به صورت متن دعا آمده كه ما در اينجا فقط برخي آيات مربوطه را مطرح مي كنيم:

1. تشويق به دعا

«وَقَالَ رَبُّكُمْ اُدْعُونِي اَسْتَجِبْ لَكُمْ اِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرينَ»؛ و پروردگار شما گفته است: مرا بخوانيد تا [دعاي] شما را بپذيرم. همانا كساني كه از عبادت من تكبّر مي ورزند، به زودي با ذلّت وارد دوزخ مي شوند.»

2. دعا، محكم ترين ارتباط با خدا

«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ »؛ و هنگامي كه بندگان من از تو در باره من سؤال كنند [بگو:] من نزديكم، دعاي دعاكننده را به هنگامي كه مرا مي خواند پاسخ مي گويم؛ پس بايد دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان بياورند، اميد است راه يابند [و به مقصد برسند].»

3. دعا و اعتبار

«قُلْ مَا يَعْبَؤُاْ بِكُمْ رَبِّي لَوْلاَ دُعَآؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامَام »؛ بگو: پروردگارم هيچ اعتنايي به شما نمي كند، اگر دعاي شما نباشد. شما [آيات خدا و پيامبران را] تكذيب كرديد و [اين عمل دامان شما را خواهد گرفت و] از شما جدا نخواهد شد.»

اگر در قرآن، آيه اي جز همين آيه در رابطه با دعا نبود، جا داشت كه براي بالا رفتن مقام انساني و معنوي خود، شب و روز دعا كنيم.

دعا در روايات

در روايات در باره دعا سخنان بسياري گفته شده كه جمع آوري همه آنها چندين كتاب قطور مي شود. آنچه در اين بخش به آن اشاره مي گردد، نمونه اي از رواياتي است كه اهميت و ارزش دعا را نشان مي دهد:

1. دعا، مغز عبادت

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمودند: «الدُّعاءُ مُخُّ الْعِبادَةِ وَلا يَهْلِكُ مَعَ الدُّعاءِ اَحَدٌ؛ دعا مغز عبادت است و كسي با دعا كردن [و اينكه اهل دعا باشد هرگز [هلاك نمي شود.»

به راستي تعبيري از اين زيباتر و جامع تر نمي توان يافت؛ چرا كه اهميت مغز در انسان و حيوانات بر كسي پوشيده نيست. همه مي دانند كه مغز نقشي حياتي در بدن دارد. دعا نيز در ميان عبادات چنين نقشي دارد؛ يعني حيات روحي و معنوي انسان و درست تنظيم شدن امور آن به دعا بستگي دارد.

2. دعا، اسلحه مؤمن

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمودند: «اَلدُّعاءُ سِلاحُ الْمُؤْمِنِ وَعَمُودُ الدِّينِ وَنُورُ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ؛ دعا اسلحه مؤمن است و ستون دين و نور آسمانها و زمين است.»

از ديگر سخنان ائمّه عليهم السلام چنين به دست مي آيد كه دعاء به عنوان سلاح انبياء نيز معرفي شده است. حضرت امام رضا عليه السلام مي فرمايند: «عَلَيْكُمْ بِسِلاحِ الاَْنْبِياءِ فَقِيلَ وَما سِلاحُ الاَْنْبِياء قالَ الدُّعاءُ؛ بر شما باد بر سلاح انبيا! گفته شد: اسلحه انبيا چيست؟ فرمود: دعا.»

روشن است كه اگر انسان خلع سلاح شود و يا از اسلحه خويش غافل گردد، مورد حمله دشمنان قرار مي گيرد؛ پس لازم است كه دعا مستمر باشد.

خداوند در قرآن كريم مي فرمايد: «وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُم مَّيْلَةً وَ حِدَةً »؛ «كافران دوست دارند [و آرزو مي كنند[ كه شما از اسلحه و اسباب خويش غافل شويد، پس ناگهان بر شما هجوم آورند.»

3. دعا، دواي هر درد

امام صادق عليه السلام فرمودند: «عَلَيْكَ بِالدُّعاءِ، فَاِنَّ فِيهِ شِفاءٌ مِنْ كُلِّ داءٍ؛ بر تو باد به دعا كردن، پس به راستي دعا شفاي هر دردي است.»

4. دعا، تغييردهنده تقديرات

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايند: «لا يَرُدُّ الْقَضاءَ اِلاَّ الدُّعاءُ؛ قضا [وتقديرات الهي] را جز دعا چيزي رد نمي كند.»

اين روايات به خوبي نقش دعا را در زندگي انسان تبيين مي كنند.

اعمال و ادعيه در روز عرفه

روز عرفه اوج روزهايي است كه در آن دعا و نيايش از موقعيت ويژه و خاصي برخوردار است، بدين جهت از پيشوايان معصوم عليهم السلام دعاها و سفارشهايي در اين روز رسيده است كه به عنوان نمونه به برخي از آنها براساس ترتيب كتب نقل كننده اشاره مي كنيم:

الف. صحيفه سجاديه

در صحيفه سجاديه، اين زبور آل محمد صلي الله عليه و آله دعايي طولاني براي روز عرفه از زبان امام سجاد عليه السلام نقل شده كه در آن هم مهم ترين مسائل اعتقادي و سياسي مورد اشاره قرار گرفته و هم مسائل عرفاني و اخلاقي با زبان دعا بيان شده است:

امام سجاد عليه السلام درباره معرّفي روز عرفه مي فرمايد: «اللّهُمَّ وَهذا يَوْمُ عَرَفَةَ يَوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَكرَّمْتَهُ وَعَظَّمْتَهُ نَشَرْتَ فِيهِ رَحْمَتَكَ وَمَنَنْتَ فِيهِ بِعَفْوِكَ وَاَجْزَلْتَ فِيهِ عَطِيَّتَكَ وَتَفَضَّلْتَ بِهِ عَلي عِبادِكَ؛ خدايا! و اين روز عرفه روزي است كه تو به او شرافت و كرامت و عظمت بخشيدي و رحمتت را در اين روز گستراندي و به عفو و بخششت [بر خلق] منّت گذاردي و عطايت را بسيار عظيم گردانيدي و به خاطر اين روز بر بندگانت تفضّل نمودي.»

برخي از درخواستهاي حضرت در اين روز عبارت اند از: «... وَاخِفْنِي مَقامَكَ وَشَوِّقْنِي لِقاءَكَ وَ تُبْ عَلَيَّ تَوْبَةً نَصُوحا لا تُبْقِ مَعَها عَلانِيَّةً وَلا سَرِيْرَةً وَاَنْزِعِ الْغِلَّ مِنْ صَدْرِي لِلْمُؤْمِنِينَ وَاعْطِفْ بِقَلْبِي عَلَي الْخاشِعِينَ وَكُنْ لِي كَما تَكُونُ لِلصّالِحِينَ؛ [خدايا!] مرا از مقامت بترسان و شوق ملاقاتت را به من عنايت كن و توفيق توبه نصوح به من عنايت فرما؛ به گونه اي كه با آن توبه گناه پنهان و آشكاري باقي نگذاري و از سينه ام كينه نسبت به مؤمنين را بركن و مرحوم شيخ عباس قمي درباره شب عرفه مي گويد: «از ليالي متبرّكه و شب مناجات با قاضي الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و كسي كه آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد

قلب مرا بر خاشعان مهربان كن و آن چنان كه با صالحان هستي، با من باش!»

در بخش پاياني اين دعا چنين مي فرمايند: «وَلا تَجْعَلْنِي لِلظّالِمِينَ ظَهِيرا وَلا لَهُمْ عَلي مَحْوِ كِتابِكَ يَدا وَنَصِيرا... وَاجْعَلْ باقِي عُمْرِي فِي الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ اِبْتِغاءَ وَجْهِكَ...؛ و مرا پشت [و كمك كار[ ستمگران مگردان و [مرا براي] از ميان بردن كتابت دستيار و ياور آنان مكن... و هر چه از عمرم باقي مانده است، در جستن خودت در حجّ و عمره بگذران!»

ب. مفاتيح الجنان

در اين كتاب دعايي براي شب عرفه و چند دعا براي روز عرفه نقل شده است. دعاي اوّل، تسبيحات پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله با بخشي از آيات و اذكار خاص است ودومي دعايي از حضرت صادق عليه السلام مي باشد و سومي دعايي معروف از امام حسين عليه السلام است.

بشر و بشير پسران غالب اسدي نقل كرده اند كه در عصر روز عرفه در عرفات در محضر امام حسين عليه السلام بوديم. آن حضرت با گروهي از اهل بيت و فرزندان و شيعيان بيرون آمد و با نهايت خشوع و خضوع در جانب كوه (جبل الرحمه) رو به كعبه ايستاد و اين دعا را خواند.

در بخشي از اين دعا مي خوانيم: «اِلهِي اَنَا الْفَقِيرُ فِي غِنايَ فَكَيْفَ لا اَكُونُ فَقِيرا فِي فَقْرِي اِلهِي اَنَا الْجاهِلُ فِي عِلْمِي فَكَيْفَ لا اَكُونُ جَهُولاً فِي جَهْلِي؛ خدايا من در حال توانگري نيازمندم [و فقر ذاتي دارم]؛ پس چگونه در حال نداري نيازمند [تو[ نباشم؟ معبودا! من در حال دانائيم نادانم؛ پس چگونه در حال جهلم نادان نباشم؟»

در بخش ديگري مي خوانيم: «مَتي غِبْتَ حَتّي تَحْتاجَ اِلي دَلِيلٍ يَدُلُّ عَلَيْكَ وَمَتي بَعُدْتَ حَتّي تَكُونَ الاْآثارُ هِيَ الّتِي تُوصِلَ اِلَيْكَ عَمِيَتْ عَيْنٌ لا تَراكَ عَلَيْها رَقِيبا؛ كي نهان بوده اي تا محتاج برهاني باشي كه بر تو دلالت كند؟ وكي دور گشته اي كه آثار و علائم به تو رسانند؟ كور باد چشمي كه تو را بر خود رقيب و مواظب نداند!»

كي بوده اي نهان كه پيدا كنم تو رپنهان نگشته اي كه هويدا كنم تو را

با صد هزار جلوه برون آمدي كه منبا صد هزار ديده تماشا كنم تو را

در قسمت ديگري از اين دعا مي خوانيم: «اِلهِي مَنْ كانَتْ مَحاسِنُهُ مَساوِي فَكَيْفَ لا تَكُونُ مَساوِيهِ مَساوِي وَمَنْ كانَتْ حَقائِقُهُ دَعاوِي فَكَيْفَ لا تَكُونُ دَعاوِيْهِ دَعاوِي؛ خدايا! كسي كه خوبيهايش [هم] بدي است، چگونه بديهاي او بد نباشد؟ و كسي كه حقيقت گوييش صرف ادعا است، پس چگونه دعاوي او صرف ادعا نباشد؟»

ج. اقبال الاعمال

سيد بن طاووس براي شب عرفه دو دعا نقل نموده كه يكي از آنها نسبتا طولاني است. همچنين روايتي درباره فضيلت زيارت امام حسين عليه السلام نقل كرده است كه حضرت باقر عليه السلام فرمود: «مَنْ زارَ لَيْلَةَ عَرَفَةَ اَرْضَ كَرْبَلا... وَقاهُ اللّهُ شَرَّ سَنَتِهِ؛ كسي كه در شب عرفه زمين كربلا را زيارت كند...، خداوند بلاي آن سال را از او دور مي كند.»

آن گاه به فضيلت روز عرفه پرداخته و نقل نموده كه روزه آن روز كفاره گناهان هفتاد ساله مي باشد و در آن روز توبه آدم پذيرفته شده است. آن گاه زيارت مخصوصه امام حسين عليه السلام در اين روز را نقل نموده است.

وي براي روز عرفه دعايي نيز از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و امام هفتم عليه السلام نقل نموده و سپس دعاي معروف امام حسين عليه السلام در روز عرفه را آورده است. و بعد از آن، دعاي امام زين العابدين عليه السلام در صحيفه سجاديه را نقل نموده است.

آن گاه دعايي از امام صادق عليه السلام را با اسنادش نقل كرده كه در بخشي از آن مي خوانيم: «اَنْتَ الَّذِي لا تَنْسي مَنْ ذَكَرَكَ وَلا تَضِيعُ مَنْ تَوَكَّلَ عَلَيْكَ...؛ تو كسي هستي كه فراموش نمي كني كسي را كه يادت كند و نابود نمي كني كسي را كه بر تو توكل نمايد.»

سپس دعايي به نام مخزون را نقل كرده و بعد از آن دعاي ديگري از امام صادق عليه السلام را آورده است. آن گاه دعايي را كه در برخي كتب دعا ديده نقل مي كند و سخن را با دعاهايي در مورد شام عرفه ادامه مي دهد.

د. مصباح المتهجد

در مصباح، شيخ دعايي را براي ايّام ذي حجّه از اوّل تا شام عرفه نقل نموده كه در آغاز آن مي خوانيم: «اَللّهُمَّ هذِهِ الاَْيّامُ الَّتِي فَضَّلْتَها عَلَي الاَْيّامِ وَشَرَّفْتَها قَدْ بَلَّغْتَنِيها بِمَنِّكَ وَرَحْمَتِكَ فَاَنْزِلْ عَلَيْنا مِنْ بَرَكاتِكَ وَاَوْسِعْ عَلَيْنا فِيها مِنْ نَعْمائِكَ؛ خدايا! اين ايّامي كه آن را بر روزهاي ديگر برتري و شرافت دادي، با منّت و رحمت خود، مرا به آنها رساندي؛ پس بركات خويش را بر ما نازل كن و نعمتهاي خود را در اين روزها بر ما توسعه بده!»

عرفه در عرفات

اوج عظمت دعا از حيث زمان، روز عرفه است و اوج ارزش مكاني اش در آن روز، بعد از كربلا و حرم حسيني، صحراي عرفات است. اين معني را از روايات مي توان فهميد:

1. علي عليه السلام فرمودند: «مِنَ الذُّنُوبِ لا تُغْفَرُ اِلاَّ بِعَرَفاتٍ؛ برخي از گناهان در صحيفه سجاديه، اين زبور آل محمد صلي الله عليه و آله دعايي طولاني براي روز عرفه از زبان امام سجاد عليه السلام نقل شده كه در آن هم مهم ترين مسائل اعتقادي و سياسي مورد اشاره قرار گرفته و هم مسائل عرفاني و اخلاقي با زبان دعا بيان شده است

[به گونه اي سنگين است كه] جز در عرفات بخشوده نمي شود.»

2. كسي حق ندارد در عرفات بگويد گناهانش بخشيده نمي شود. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در اين رابطه فرمودند: «اَعْظَمُ اَهْلِ عَرَفاتٍ جُرْما مَنِ انْصَرَفَ وَهُوَ يَظُنُّ اَنَّهُ لَنْ يُغْفَرَ لَهُ؛ گناهكارترين فرد در عرفات كسي است كه از آنجا بازگردد، در حالي كه گمان مي برد هرگز آمرزيده نخواهد شد.» به راستي فردي كه چنين گماني را در ذهن پرورش دهد، در وادي عرفان و شناخت، اين مسئله را درك نكرده است كه خداوند «ارحم الراحمين» است و رحمت او بر همه چيز برتري داشته، همه هستي را زير پوشش دارد كه «رَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَ شَي ءٍ».

نمونه اي از دعا در عرفات

خالي از لطف نيست كه يك نمونه از دعا در عرفات در حق ديگران را بيان نماييم:

علي بن ابراهيم از پدرش نقل نموده كه او گفته است عبد اللّه بن جندب را در عرفات (در روز عرفه) ديدم و موقفي بهتر از موقف او نديدم. او پيوسته دستها را به سوي آسمان بلند كرده و اشك چشمانش ازگونه هايش جاري بود، تا آنجا كه به زمين رسيده بود. هنگام مراجعت مردم به او گفتم: اي ابا محمّد! [عجب حال خوشي داشتي!] من چنين موقفي [و حالي] تا حال نديده بودم! عبد اللّه پاسخ داد: به خدا قسم! يك كلمه براي خودم دعا نكردم و در تمام اين مدّت براي برادران ديني ام دعا كردم. واين به جهت اين بود كه از ابا الحسن موسي بن جعفر عليه السلام شنيدم كه فرمود: «مَنْ دَعا لاَِخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ نُودِيَ مِنَ الْعَرْشِ ها وَلَكَ مِأةُ اَلْفِ ضِعفٍ مِثْلُهُ؛ هر كس برادر مؤمن خود را در غياب او دعا كند، از عرش الهي به او ندا مي رسد: هان! [اي بنده من!] براي تو صد هزار مثل آن [پذيرفته] مي باشد.» بدين جهت (به خاطر همين سخن امام عليه السلام ) راضي نشدم از صد هزار دعاي تضمين شده [و مورد استجابت [در برابر يك دعا كه نمي دانم مستجاب مي شود صرف نظر كنم.

تأثير دعا به ديگران

نه فقط روايات اثر دعا در حق ديگران را بيان مي فرمايند؛ بلكه نمونه هاي عيني و خارجي اثر دعا در حق ديگران نيز اين امر را تأييد مي كند. به اين نمونه توجه كنيد:

يكي از كساني كه از محضر عارف والا مقام آية اللّه ميرزا جواد ملكي تبريزي بهره هايي برده است، درباره او مي گويد: «روزي پس از پايان درس عازم حجره يكي از طلبه ها در مدرسه دار الشفاي قم گرديد و من در خدمت او بودم تا به حجره آن طلبه وارد شد. مراسم احترام انجام گرفت و پس از اندكي حضور در نزد او برخاست و حجره را ترك گفت.

وقتي هدف از اين ديدار را از او سؤال كردم، فرمود: شب گذشته به هنگام سحر فيوضاتي بر من افاضه شد كه فهميدم از ناحيه خودم نيست و چون توجّه كردم، ديدم كه اين آقاي طلبه به تهجّد و عبادت برخاسته و در نماز شبش، مرا دعا مي كند و اين فيوضات اثر دعاي او است. اين بود كه به عنوان سپاس گزاري از عنايتش به ديدار او رفتم.»