يوم الترويه (روز ترويه)

هشتم ذي الحجه روز ترويه است و اين روزي است كه حجاج نيت حج تمتع مي نمايند و محرم شده از مكه سمت مني حركت مي نمايند و شب را در آنجا بيتوته مي كنند و صبح عرفه به جانب عرفات رهسپار مي گردند.

علت نامگذاري:

ترويه در لغت به معاني زير آمده است :
سيراب كردن ، سيراب گردانيدن ، كسي را بر روايت شعر داشتن ، در كاري انديشه كردن انديشيدن ، در كار و نگريستن پايان آن را و تعجيل نكردن در جواب (لغت نامه دهخدا)
در علل الشرايع در سر ناميدن اين روز به ترويه حديثي از امام صادق عليه السلام كه راوي مي گويد: از حضرت پرسيدم چرا روز ترويه را روز ترويه ناميده اند؟
حضرت فرمود: زيرا در عرفات آب نبود و حاجي ها روز هشتم ذي حجه از مكه آب برمي داشتند و به عرفات مي بردند و برخي از ايشان به بعضي ديگر مي گفتند: تروّيتم، تروّيتم (سيراب شديد، سيراب شديد) لذا به خاطر هيمن، روز هشتم را روز ترويه ناميدند. (1)
باز نقلي ديگر آمده است كه زماني كه ابراهيم عليه السلام مأمور شد خانه كعبه را بسازد مكان آنرا نمي دانست در نتيجه خداوند جبرئيل سلام الله عليه را نازل كرد تا مكان خانه را براي ابراهيم مشخص كند و خداوند تعالي پايه هاي كعبه را از بهشت نازل فرمود و حجرالاسود نيز نازل شد. سپس ابراهيم براي كعبه دو در قرار داد، دري در سمت مشرق و دري در سمت مغرب كه مستجار ناميده مي شود. وقتي ساخت كعبه به اتمام رسيد ابراهيم و اسماعيل حج بجا آوردند و جبرئيل در روز هشتم ذي حجه (روز ترويه) بر آن دو نازل شد و گفت برخيزيد و آب جمع آوري كنيد، چون در زمين عرفات آبي وجود ندارد. بهمين دليل اين روز، روز ترويه (يعني ذخيره كردن آب) ناميده شد. سپس ابراهيم گفت پروردگارا اين شهر را محلي امن قرار بده و اهل آن را از ميوه ها بهره مند كن...(سوره ابراهيم/35)
امام صادق (عليه السلام) فرمود: منظور از بهره مندي از ثمرات، ثمره قلوب يعني محبت مردم و تمايل آنها نسبت به مكه است تا بسوي آن بروند.(2)
همانطور كه آشكار گرديد وجه تسميه يوم الترويه يا روز ترويه در كلام امامان معصوم برداشتن و ذخيره نمودن آب در روز هشتم ذي حجه مي باشد.
از ابن عباس نقل شده كه حضرت ابراهيم عليه السلام در خواب ديد كه فرزندش را سر مي برند. فأصبح بروي يومه أجمع «پس صبح بيدار شده و همه آن روز را مي انديشيد» كه آيا خواب او امري است از جانب خدا يا نه؟ از اين رو آن روز ترويه ناميده شد، پس لز آن در شب دوم در خواب ديد فلّما أصبح عرف أنّه من الله «چون صبح شد دانست كه آن از جانب خداست» از اين رو آن روز عرفه ناميده شد.(3)

منزلت روز ترويه :

روز ترويه يكي از ارزشمندترين روزهاي زمان برشمرده شده است كه خود آداب و اعمال مخصوصي دارد. رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداي تبارك و تعالي از هر چند چهار شماره برگزيد، از فرشتگان: جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل و از پيغمبران چهار نفر براي مبارزه بوسيله شمشير: ابراهيم و داوود و موسي و من و از خاندانها چهار خاندان كه فرمود: خاندان آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان برگزيد و از شهرها چهار شهر برگزيد و فرمود: سوكند به تين و زيتون و طورسينين و اين بلد امين پس مقصود از تين مدينه است و از زيتون بيت الممقدس و از طورسينين كوفه و از بلدامين مكه و از زنها چهار زن برگزيد: مريم و آسيه و خديجه و فاطمه سلام الله عليها و از اعمال حج چهار عمل را برگزيد: قرباني كردن و صدا به لبيك بلند كردن و احرام و طواف و ازماهها چهار ماه كه ماههاي حرامند برگزيد: رجب و شوال و ذي القعده و ذي الحجه و از روزها چهار روز برگزيد: روز جمعه و روز ترويه (هشتم ذي حجه) و روز عرفه و روز عيد قربان.(4)
شيخ صدوق در امالي آورده است كه از جمله اعمال مستحبي حج اينكه روز ترويه از هنگام زوال شمس تا شب را درك كند تمام حج تمتع را درك كرده است.(5)
طبق اين روايات منزلت روز ترويه تا جائي است كه درك آن مساوي با درك تمام حج انگاشته شده است، چرا كه روز ترويه در اصل آماده شدن براي وردود به عرفات و عيد قربان است.

اعمال اين روز :

محمدبن ابي عمير از يكي از يارانش از امام صادق عليه السلام نقل كرده است كه فرمود: روزه روز ترويه كفاره گناهان يك سال و روزه روز عرفه كفاره گناهان دو سال است.(6)
محدث قمي در مفاتيح الجنان روزه اين روز را برابر با كفاره شصت سال برشمرده است و آورده است كه شيخ شهيد غسل اين روز را مستحب دانسته است.

وقايع اين روز:

در اين روز؛ فرستادن نامه امام حسين عليه السلام به كوفه پس از شهادت مسلم بن عقيل:
بسم الله الرحمن الرحيم: از طرف حسين بن علي بسوي برادران مؤمن و مسلمان
سلام عليكم.
.... من روز سه شنبه هشتم ماه ذي حجه كه روز ترويه است از مكه معظمه بسوي شما حركت نموده ام. موقعي كه فرستاده من بر شما وارد شد در كار خود شتاب كنيد و كوشا باشيد زيرا من در همين روزها نزد شما خواهم آمد و السلام عليكم و رحمت الله و بركاته.
مورخين خروج اما حسين عليه السلام از مكه به سمت كوفه را هشتم ذي حجه يعني روز ترويه نگاشته اند كه اكنون به بررسي آن مي پردازيم.

ديدگاه فقها:

از ديدگاه فقهي اين سخن مشهور كه امام حسين عليه السلام حج خود را نيمه تمام گذاشت سخن نادرست است زيرا امام عليه السلام در روز هشتم ذي حجه (يوم ترويه) از مكه خارج شد، در حالي كه اعمال حج كه با احرام در مكه و وقوف در عرفات شروع مي شود از شب نهم ذي حجه آغاز مي شود، بنابراين امام عليه السلام اصولاً وارد اعمال حج نشده بود تا آن را نيمه تمام گذارد. ايشان در هنگام ورود به مكه عمره مفرده انجام داد. البته مشهور است در برخي از كتابها مانند ارشاد شيخ مفيد آمده كه حضرت حج خود را تبديل به عمره كرد و طواف و سعي انجام داد و از احرام بيرون آمد بدليل اينكه قادر نبود حج خود را تمام نمايد كه اين نظر بعيد است.
روايتي نيز از امام صادق عليه السلام ذكر شده است كه فرمود: قد اعتمر الحسين بن علي عليه السلام في ذي الحجه ثم راح يوم الترويه الي العراق و الناس يروحون الي مني و لا بأس باعمره في ذي الحجه لمن لا يريد الحج(7): امام حسين عليه السلام در ماه ذي الحجه عمره انجام داد و سپس در روز ترويه (هشتم) به سوي عراق حركت كرد و كسي كه نمي خواهد حج انجام دهد مي تواند عمره انجام دهد. كه مي توان دلايل اين خروج را بطور خلاصه چنين ذكر نمود: 1- خطر جاني 2- شكسته نشدن حرمت بيت الله الحرام.
ايشان به عبدالله بن زبير فرمود: به خداوند سوگند، اگر يك وجب خارج از مكه كشته شوم براي من دوست داشتني تر است تا آن كه به اندازه يك وجب در داخل مكه كشته شوم به خداوند سوگند: اگر من به لانه اي از لانه جانواران پناه برم مرا از آن بيرون خواهند كشيد تا آنچه را از من مي خواهند به دست آورند.(8)

پي نوشت :

1-علل الشرايع ج 2 ص 399 باب 171
2-قصص النياء ص 193
3-صحيفه سجاديه ترجمه و شرح فيض الاسلام ص 322
4- خصال ترجمه مهري ج 1 ص 249
5-امالي شيخ صدوق ترجمه كمره اي ص 651، احتجاجات ترجمه ج 4 بحارالانوار ج 2 ص 391
6-ثواب الاعمال ترجمه انصاري ص 145
7-كافي ج 4 ص 536
8-وقعه الطف ص 152

منبع: راسخون